Vai trò trung gian của Hàn Quốc trong đàm phán Mỹ-Triều

Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại cuộc gặp ở Hà Nội ngày 27/2/2019. Ảnh: AFP/TTXVN 

Nhưng để làm được điều đó và rộng ra là thúc đẩy tiến trình phi hạt nhân hóa thành công, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in sẽ có rất nhiều việc phải làm, đó là nhận định của tờ World Polictics Review (WPR).

Sau khi cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại Hà Nội không đạt được thỏa thuận, sứ mệnh nối lại các cuộc đàm phán về chương trình hạt nhân của Triều Tiên dồn lên vai một người từng đứng ra đóng vai trò ráp nối cuộc gặp lịch sử Trump-Kim vào tháng 6/2018 tại Singapore, đó là Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in.

Sự sẵn lòng của ông Moon trong việc một lần nữa đảm nhận vai trò trung gian là không thể nghi ngờ, nhưng tổng thống Hàn Quốc phải đối diện với một ngọn núi cao. Thất bại bất ngờ tại Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều tại Hà Nội chỉ cho thấy một thực tế, đó chính là cấp độ mà Mỹ và Triều Tiên hiểu sai về nhau. 

Các nhà đàm phán Mỹ có lý do để từ chối đề nghị của ông Kim về dỡ bỏ các lệnh cấm vận kinh tế chống Triều Tiên để rồi chỉ nhận lại được kết cục phá hủy một phần chương trình hạt nhân của Bình Nhưỡng; thế nhưng ông Trump cũng đã chơi đòn mạnh tay hơn. 

Theo thông tin mà Reuters công bố hồi tháng Ba, Tổng thống Mỹ yêu cầu Bình Nhưỡng chuyển giao toàn bộ kho vũ khí hạt nhân tới Mỹ, quan điểm trước đó từng được cố vấn an ninh quốc gia theo đường hướng diều hâu Jonh Bolton đề cập

Khi mà hy vọng của ông Trump về “một thỏa thuận lớn” với Triều Tiên ngày một xa vời, ông Moon Jae-in thăm Nhà Trắng ngày 11/4 để phác thảo về cái mà Seoul gọi là “một thỏa thuận đủ tốt”. 

Thế nhưng kết quả chuyến thăm lại chẳng được như ông Moon Jae-in mong đợi. Phát biểu ngay trước khi tiến hành cuộc gặp chính thức với đồng cấp Hàn Quốc, ông Trump đã dội một gáo nước lạnh vào ý tưởng khôi phục các dự án kinh tế liên Triều – bước đi được ông Moon Jae-in từ lâu coi là cách thức để làm sâu sắc quan hệ với Bình Nhưỡng. 

Sau đó, Mỹ và Hàn Quốc cho phát hành hai thông báo riêng rẽ về cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo tại Nhà Trắng, thay vì một tuyên bố chung thống nhất – một dấu hiệu cho thấy hai bên thiếu điều phối, làm tăng quan ngại rằng Mỹ - Hàn không thống nhất trong cách thức đối phó với Triều Tiên.

Một phần nguyên nhân nằm ở chỗ, dù đều đồng thuận về mục đích cuối cùng là trạng thái phi hạt nhân hóa toàn toàn và hòa bình Triều Tiên, nhưng Seoul và Washington lại bất đồng về cách thức đạt mục tiêu này. 

“Với Mỹ, đó chính là phi hạt nhân hóa, xây dựng lòng tin và rồi thay đổi quan hệ với Triều Tiên. Còn với Hàn Quốc, Seoul quan tâm nhất đến một thỏa thuận hòa bình giúp giảm căng thẳng và dựa vào bối cảnh đó để phi hạt nhân hóa” - David Maxwell, một chuyên gia chuyên nghiên cứu về an ninh trên bán đảo Triều Tiên bình luận. 

Do sự thiếu hoàn chỉnh từ phía chính quyền Tổng thống Trump, cân bằng trong tiến trình ngoại giao đang dần dịch chuyển theo hướng có lợi cho nhà lãnh đạo Kim Jong-un. Mỹ đã nhượng bộ ít nhiều, trong đó có việc thừa nhận tính chính danh của thể chế Triều Tiên thông qua các cuộc gặp thượng đỉnh hay chấp thuận ngôn ngữ mà Bình Nhưỡng mong muốn trong các tuyên bố chung, kêu gọi “phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên” thay cho phi hạt nhân hóa Triều Tiên. 

Thế nhưng Washington vẫn chưa hẳn nhất quán về giọng điệu. Trong thông báo về cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Hàn vừa qua, văn bản của phía Mỹ vẫn đề cập đến “phi hạt nhân hóa  Triều Tiên”. Với việc Washington và Bình Nhưỡng còn chưa đạt được đồng thuận về khái niệm ổn định của phi hạt nhân hóa, ông Moon Jae-in sẽ có nhiều việc phải làm.

Vậy nhưng ông Trump cũng đồng ý để ngỏ cánh cửa về “nhiều thỏa thuận nhỏ hơn” với ông Kim Jong-un. Tổng thống Moon Jae-in giờ đây bắt đầu lên tiếng bày tỏ dự định tìm kiếm cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều lần thứ tư để duy trì đà đối thoại, nhưng chưa rõ ông có được ưu thế ở mức nào trong đàm phán với ông Kim Jong-un khi mà chưa nhận được đồng thuận của Nhà Trắng về nới lỏng cấm vận hay phục hồi các dự án kinh tế liên Triều. 

Phát biểu tại phiên họp của Hội đồng Nhân dân Tối cao Triều Tiên ngày 12/4, ông Kim Jong-un tuyên bố sẵn sàng tiến hành một cuộc gặp nữa với ông Trump, nhưng bày tỏ quan điểm Hàn Quốc “không nên hành động như một nhà trung gian vồn vã”, thay vào đó cần tự mình quyết định nhiều hơn để liên kết chặt chẽ hơn với miền Bắc.

Giới chuyên gia cho rằng, vẫn còn có giải pháp cho tình hình hiện nay, đó là thông qua cơ chế miễn trừ tạm thời cho các dự án nhân đạo liên Triều cũng như việc Triều Tiên nhập khẩu các mặt hàng thiết yếu như dầu mỏ. 

Nhưng nếu các bên không đạt được đồng thuận về lộ trình phía trước đi đến phi hạt nhân hóa toàn diện, có thể kiểm chứng, thì cách tiếp cận này cũng chứa đựng nguy cơ tắc nghẽn ở một bước nào đó mà không đi tới được các điểm thiết yếu liên quan đến chương trình hạt nhân của Bình Nhưỡng.

Thông thường, nhiệm vụ định ra một lộ trình như vậy sẽ do các nhà đàm phán cấp chuyên viên thực hiện. Nhưng hai người được chỉ định nhiệm vụ đó – Đại diện đặc biệt của Mỹ về Triều Tiên Stephen Biegun và đồng cấp Triều Tiên Kim Hyok Chol, dường như đã bị đẩy ra ngoài lề tiến trình đàm phán. 

Chung Eui-yong, cố vấn hàng đầu của ông Moon Jae-in về các vấn đề an ninh, cho biết điều này, khi ông nói với các phóng viên tại Washington rằng lãnh đạo Mỹ-Hàn đã đồng ý “tiếp tục phương thức ngoại giao từ trên xuống” khi can dự với Triều Tiên.

Sau thất bại của Hội nghị thượng đỉnh Mỹ- Triều tại Hà Nội việc khánh thành tổ hợp nghỉ dưỡng ven biển lớn gần thành phố cảng Wonsan đã bị lùi lại cả năm, dù nhiều tháng trước được đồn đoán là sắp diễn ra. 

Thực tế đang tạo ra một dạng nhu cầu khẩn thiết đối với ông Kim Jong-un về đánh giá cơ hội tốt nhất đạt thỏa thuận với ông Trump và ông Moon Jae-in – hai nhân vật được cho là có mong muốn đạt thỏa thuận với Bình Nhưỡng vượt trội tất cả các nhà lãnh đạo Mỹ, Hàn Quốc từ trước tới nay. 

Điều đó có nghĩa là ông Kim Jong-un vẫn còn thời gian đến năm 2022, năm cuối cùng trong nhiệm kỳ Tổng thống của ông Moon Jae-in, để tiến đến một thỏa thuận chấp nhận được về dỡ cấm vận. Cánh cửa đó có thể sẽ còn nhỏ hơn nếu ông Trump thất bại trong cuộc bầu cử năm 2020.

Thế nhưng người nhận thấy sức ép cần phải hành động gấp gáp hơn cả lại là Tổng thống Moon Jae-in, khi chính ông đã đặt cược di sản của mình vào đường hướng hòa hoãn với Bình Nhưỡng. Chỉ có điều, toan tính chiến lược của Triều Tiên có tầm nhìn xuyên nhiều thế kỷ, một món hàng mà ông Moon Jae-in không với tới được, do Hiến pháp Hàn Quốc chỉ cho phép Tổng thống đảm nhận một nhiệm kỳ. 

Đương nhiên, vẫn còn quá sớm để loại bỏ viễn cảnh có bước đột phá ngoại giao về một khung nội dung làm nền tảng để đi đến một thỏa thuận, nếu không phải là thỏa thuận cuối cùng. Thế nhưng với việc Mỹ, Triều Tiên thậm chí còn chưa đạt được đồng thuận về khái niệm ổn định của phi hạt nhân hóa, ông Moon Jae-in sẽ có nhiều việc để làm./.