Làm gì để HTX thành lập mới phát huy được hiệu quả?

Làm thế nào để HTX thành lập mới tiếp tục phát huy được hiệu quả? Ông Ma Quang Trung, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã chia sẻ về vấn đề này với phóng viên TTXVN.

Trồng mướp đắng tại vùng sản xuất rau an toàn Ninh Đông, thị xã Ninh Hòa - Khánh Hòa. Ảnh: Nguyên Lý-TTXVN

Phóng viên: Xin ông đánh giá vai trò của kinh tế tập thể; trong đó có mô hình HTX đối với nền kinh tế hiện nay?
Ông Ma Quang Trung: Vai trò của kinh tế tập thể đã được thể hiện rõ ở Nghị quyết 26-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. 

Bộ Chính trị đã có kết luận số 56-KT/TW về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể. Quốc hội cũng ban hành Luật HTX 2012 và Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo, văn bản pháp quy, cơ chế chính sách cụ thể để phát triển kinh tế tập thể; trong đó nòng cốt là HTX.
Chúng ta đều biết, sau khi thưc hiện thành công Khoán 10, Chỉ thị 100, đất nước ta đã có sự chuyển biến tích cực trong đổi mới. Hiện nay, Việt Nam đang hội nhập sâu rộng quốc tế, đặc biệt là những thách thức về biến đổi khí hậu, an toàn thực phẩm….

Nếu nông nghiệp Việt Nam tiếp tục sản xuất dựa theo kinh tế hộ của 12 triệu hộ với trên 70 triệu mảnh ruộng thì rất manh mún nhỏ lẻ, không thể sản xuất lớn. Hiện nay, chúng ta đã sản xuất dư thừa sản phẩm, giờ làm ra là để bán.
Nếu sản phẩm làm ra từ các hộ nông dân để trở thành hàng hóa thì rất khó, cái gì cần cũng có nhưng số lượng không lớn. Cùng với đó là nếu từng hộ nông dân làm thì quản lý về chất lượng vô cùng khó và giá thành cao. Sản phẩm như vậy rõ ràng không cạnh tranh được. Vừa qua, một loạt nông sản phải giải cứu là trong tình trạng này.
Khắc phục này chỉ có con đường phát triển kinh tế tập thể; trong đó nòng cốt là HTX. Để quản lý tập trung, để sản xuất lớn thì cần có cộng đồng và ở đây là HTX. HTX sẽ làm đầu mối quản lý sản phẩm, chất lượng và tiêu thụ.

Doanh nghiệp chỉ cần kết nối với HTX và qua đây làm đầu mối để đầu tư vào nông nghiệp. Như vậy sẽ đảm bảo sản xuất hiệu quả hơn, giá thành tốt hơn, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường.
Chẳng hạn, hiện cả nước có khoảng  300.000 ha mía. Nếu các nhà máy phải ký với trên 300.000 hộ với 1,1 triệu hộ lao động, như vậy sẽ phải sinh ra một bộ phận lớn làm việc này và có khi hiệu quả không cao. Phát triển HTX, Công ty cổ phần mía đường Lam Sơn hiện chỉ cần quản lý 40 HTX.
Phóng viên: Ông có đánh giá thế nào về sự phát triển của kinh tế hợp tác xã kể từ sau khi triển khai Luật Hợp tác xã 2012?
Ông Ma Quang Trung: Luật HTX có hiệu lực từ tháng 7/2013, khoảng 3 năm đầu (đến hết năm 2015) là rất khó khăn. Bởi cả xã hội nhận thức về HTX rất lơ mơ, không rõ bản chất HTX theo Luật HTX 2012 khác HTX cũ thế nào. Ai cũng nói kiểu mới nhưng không rõ kiểu mới đó thế nào, bản chất ra làm sao…
Trong khi đó, HTX kiểu cũ vẫn còn nhiều và hoạt động rất không hiệu quả. Đồng bằng Bắc bộ, Bắc Trung bộ có 5.300 HTX; trong đó 3.500 HTX là cả làng làm HTX. HTX chủ yếu làm dịch vụ đầu vào và hoạt động rất kém hiệu quả, nên thu nhập của thành viên không đáng bao nhiêu.
Số HTX hiệu quả rất thấp vì bình quân vốn của một HTX có 1,1 tỷ đồng, trong khi đó vốn một trang trại có thể 1,3 tỷ đồng. Thu nhập bình quân có 1 triệu đồng/thành viên/tháng nên nhiều thành viên coi HTX là làm thêm.
Trong giai đoạn này do mặc cảm, nhận thức về HTX cũ rất nặng nề trong xã hội nên việc phát triển HTX rất khó khăn. Bên cạnh đó, hệ thống văn bản pháp luật hướng dẫn Luật chưa được ban hành đồng bộ, đầy đủ, thậm chí có văn bản vừa ban hành phải sửa lại ngay cho nên việc thực hiện rất lúng túng. Những cơ chế chính sách mặc dù ban hành nhưng chưa có vốn triển khai.
Do khó khăn như vậy, việc chuyển đổi, giải thể HTX cũ cũng rất khó khăn. Hiệu quả của HTX rất thấp, chỉ có 11% hoạt động hiệu quả.
Từ năm 2016, nhiều HTX cũ giải thể, nhiều HTX thành lập mới. Những HTX hoạt động theo Luật mới nên hầu hết hiệu quả. Bắt đầu từ năm 2017 cũng có nhiều nguồn vốn hơn, một số chính sách đã đi vào cuộc sống, cùng với đó là sự chỉ đạo quyết liệt hơn từ các cấp, các ngành, HTX đã có sự chuyển động mạnh.
Hai năm gần đây đã có sự chuyển tích cực, số HTX thành lập mới tăng đáng kể. Số HTX hiệu quả tăng từ 11% lên 33%. Năm 2017 sẽ cơ bản giải thể xong các HTX cũ.
Có thể nói, sau khi Luật HTX 2012 ra đời đến nay chia làm hai giai đoạn như vậy, giai đoạn đầu có thể nói rất bi đát.
Phóng viên: Để phong trào xây dựng HTX đi vào thực chất, theo ông, cần có thêm giải pháp gì để HTX thành lập ra sẽ phát huy được hiệu quả?
Ông Ma Quang Trung:  HTX kiểu mới hiệu quả trước hết phải có quy mô về sản xuất, thành viên phù hợp. Nếu nhiều thành viên có thể thành lập nhiều HTX. Các thành viên phải có tiềm lực kinh tế, trình độ, tuy nhiên không phải loại trừ người nghèo. Những thành viên là hộ nghèo phải có ý trí vươn lên và tích cực xây dựng HTX.
Quan trọng nhất hiện nay phải đưa ra được mô hình hợp tác xã kiểu mới cho từng lĩnh vực để nhân rộng. Như trong nông nghiệp có rất nhiều lĩnh vực khác nhau, ngay trong thủy sản thì nuôi trồng khác với khai thác, hay trong khai thác, đánh bắt khác với dịch vụ…

Trong trồng trọt, mỗi loại cây trồng cũng khác nhau. Các lĩnh vực khác nhau nên mô hình cũng khác nhau, từng loại sản xuất phải đưa ra được mô hình sao cho hiệu quả. Lựa chọn một số HTX có quy mô phù hợp để hỗ trợ xây dựng mô hình liên kết chuỗi với doanh nghiệp theo hướng ứng dụng công nghệ cao.
Cùng với đó là phải trợ giúp các HTX ngay từ bước ban đầu. Việc thành lập HTX rất dễ nhưng khi đi vào hoạt động rất lúng túng, vì họ không biết làm gì, phương án ra sao, thế nào gọi là phương án có hiệu quả. Phải có hệ thống trợ giúp cho HTX vấn đề này và tạo điều kiện cho họ.
Hiện nay, nhận thức về HTX mới đã cơ bản rõ. HTX cần đi vào những lĩnh vực mà xã hội, thị trường đang có nhu cầu. Mấu chốt là HTX phải kết nối với doanh nghiệp, đầu mối tiêu thụ sản phẩm. Nghiên cứu, áp dụng các quy trình kỹ thuật bởi sản phẩm sản xuất ra phải an toàn, an toàn cả về dịch bệnh và bảo vệ môi trường. Hiệu quả của HTX không phải lấy doanh thu làm thước đo mà là lấy thu nhập của thành viên.
Để phát triển HTX nông nghiệp, sắp tới, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ trình Chính phủ phê duyệt Nghị định về chính sách hỗ trợ liên kết hợp tác sản xuất tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; Đề án Đổi mới, phát triển 15.000 HTX, Liên hiệp HTX nông nghiệp hoạt động hiệu quả đến năm 2020…
Phóng viên: Xin cảm ơn ông!

>>> Sẽ thí điểm xây dựng mô hình liên kết giữa doanh nghiệp – hợp tác xã – nông dân